بررسی فرهنگ عامیانه در آثار جلال آل احمد

چکیده جلال آل احمد (1348-1302) در خانواده ای روحانی و سنتی متولد شد. وی در جوانی به اندیشه-های حزبی گرایش یافت ولی سرانجام پس از کسب تجربه های مختلف در پایان عمر کوتاهش به اندیشه-های ملی و دینی گرایید. این تحولات در آثار آل احمد تاثیر بسزایی داشته و کاملاً نمودار است. از آنجا که آل احمد در دوران زندگی خود در دوگانگی میان سنت و مذهب با تجدد بود این دوگانگی در آثار وی نمود یافته است. وی گاهی به انتقاد از سنت ها و عادات مذهبی می پردازد و گاهی با اعتقاد و تمجید درباره آنها صحبت می کند. آل احمد در آثار خود توجه زیادی به فرهنگ عامه داشت. فرهنگ عامه، فرهنگ عموم مردم یک جامعه و شامل باورها و عقاید، آداب و رسوم، شیوه معیشت، ادبیات عامیانه (قصه ها و افسانه ها، ترانه ها و اشعار محلی، امثال و حکم و لغات و اصطلاحات) است. اقبال آل احمد به فرهنگ عامه را می توان در چند جنبه مختلف بررسی کرد: یکی از آنها نگاشتن تک نگاری هاست. وی به به روستاهای مختلف سفر کرده و آداب و رسوم، باورها، معیشت و اطلاعات درباره اماکن تاریخی و سایر مظاهر فرهنگ مردم در آنجا را جمع آوری و ثبت می کرد. حاصل تلاش های آل احمد در این سفرها در کتاب های «اورازان»، «جزیره خارک، درّ یتیم خلیج فارس» و «تات نشین های بلوک زهرا» دیده می شود. رویکرد دوم توجه آل احمد به فرهنگ عامه، روی آوردن به ادبیات عامیانه و قصه هاست. ترجمه «چهل طوطی اصل» و همچنین نوشتن دو داستان بلند «سرگذشت کندوها» و «نون والقلم» به سبک قصه های عامیانه نشان دهنده این رویکرد است. سومین رویکرد جلال به فرهنگ عامه توجه به فرهنگ مردم در داستان هایش بود. وی فرهنگ مردم شامل باورهای مذهبی و خرافی، آداب و رسوم و ... را در آثار خود به خوبی بازتاب داده است. رویکرد دیگر جلال به فرهنگ مردم، کاربرد لغات و اصطلاحات و حکمت های عامیانه است. استفاده از زبان گفتاری و اصطلاحات مردم کوچه و بازار که به شکل قابل توجهی در نثر جلال دیده می شود و به آنها جلوه ای مردمی بخشیده است. از دیگر زمینه های رویکرد جلال، کاربرد زبان فرهنگ عامه در گفتگوی قهرمانان داستان است. آل احمد در گفتگوی شخصیت های داستانی و با توجه به اینکه قهرمانان او بیشتر از مردم بی سواد و عامی هستند به زیبایی از لغات و اصطلاحات آنها استفاده کرده و به شخصیت های داستان چهره ای واقعی بخشیده است. با توجه به این که، به کارگیری فرهنگ مردم در داستان ها به آنها شیوه رئالیستی می بخشد، آل احمد توانسته است با توجه زیادی که به فرهنگ عامه داشته، داستان های رئالیستی خلق کند و در آنها دردها، عیوب، نیازها و خواسته های مردم جامعه به تصویر بکشد. این ویژگی بر جذابیت داستان های آل احمد تاثیر زیادی داشته است.